یادداشت :فائزه صدر
هر برند تجاری فرش تجربه سه نسل از تجار ایرانی را در خود داشت. تاجران با تجربه فرش در بحث رونق بخشی به اقتصاد صنعت فرش نقشی کلیدی داشتند. در صورت وجود چنین دیپلماسی قطعا تجارت پر رونق فرش اجازه نمی داد این صنعت و این بخش از اقتصاد زیر تحریم باشد.
کد خبر: ۷۶۰۰۹۲
تاریخ انتشار: ۱۵ تير ۱۳۹۸ - ۱۸:۴۳ 06 July 2019

برپایی نهمین نمایشگاه ملی صنایع دستی و اولین نمایشگاه صنعت گردشگری در تبریز با تجمیع پدیدآورندگان و نمایش تولیداتشان در ۲۱۰ غرفه، فرصت مناسبی فراهم آورد تا از زاویه دید فعالان صنایع نگاهی به پیوند هنر و صنعت بیندازیم و به بررسی فرش به عنوان یکی از مهمترین ظرفیت های موجود در این بخش بپردازیم.

 

جایگاه بین المللی صنعت فرش آذربایجان

سبک شناسی، فرش را در انواع شهری، روستایی و دست بافت های عشایری تقسیم می کند. اما در مکانیزم بافت این اثر، گوناگونی فراوانی وجود دارد. تنوع بی شمار این هنر صنعت به خوبی در دست آفریده های فرش آذربایجان دیده می شود. از این رو تبریز به عنوان پایتخت فرش خلاق جهان نامگذاری شده است.

صنعت فرش و ورنی آذربایجان با کیفیت قابل قبول تولیدات خود و تنوع بالا جایگاه ویژه و بی رقیب خود را در طول سالیان دراز حفظ کرده و همچنان در دنیا به عنوان کالایی پرآوازه و مقبول عام شناخته می شود.

محمود روفه گر حق، مدرس و کارشناس فرش و چهره ماندگار فرش استان در رابطه با سیر تاریخی فرش آذربایجان می گوید: " قالی پازیریک قدیمی ترین فرش دنیاست که در موزه آرمیتاژ به نمایش در می آید. این دست بافته از نظر اندازه، نوع بافت و طرح، فرش های شمالغرب کشور ایران را در اذهان تداعی می کند. فرش شمالغرب ایران شهرتی جهانی دارد زیرا به خوبی توانسته در بافت فرش تنوع ایجاد کند. تبریز فرش را از محدوده بافت سنتی خارج کرد و ساختار شکن بود و به تعریف بافت فرش گستردگی بالایی بخشید. فرش تبریز با جسارت به ساختار های سنتی حمله کرد به همین دلیل نوآوری یکی از امتیازات فرش تبریز بود. امروز این مزیت جزو سرمایه های معنوی فرش آذربایجان است."

 

 

اقتصاد فرش آذربایجان

نمی توان ظرفیت ارزآوری فرش را به عنوان ایرانی ترین محصول صادراتی نادیده گرفت. تاریخ اقتصاد ایران در چند دوره استطاعت بالای این تجارت را تجربه کرده است. در سال های 48 تا 52 سهم صادرات فرش جهان به میزان 80% به فرش های ایرانی اختصاص داشت. بنا بر آمار های منتشر شده از سوی گمرک کشور در طول جنگ هشت ساله ایران و عراق ارز صادراتی صنعت فرش جوابگوی بخش عمده ای از نیاز ارزی کشور بود. همچنین بنا بر آمار وزارت اقتصاد در نیمه اول دهه هفتاد سهم صادرات فرش ایران رقمی معادل یک سوم صادرات غیرنفتی کشور بود. طبق آخرین آمار ها 40% از صادرات فرش کشور توسط استان آذربایجان شرقی تامین می شود. با این حال روند رونق بازار فرش و صادرات این کالای ارزشمند در دهه های گذشته رو به افول نهاد و امروز اقتصاد فرش وضعیت مطلوبی ندارد.

روفه گر حق تولید کنندگان و تجار قدیمی فرش تبریز را خدایگان این صنعت می داند و عقیده دارد عدم حضور آنان باعث بی رونق شدن صنعت فرش است. وی می گوید:" وقتی صاحبان اصلی این صنعت که سرشار از تجربه بودند از دور خارج شدند نهاد ها و ارگان هایی که آگاهی، اشراف و تجربه کافی برای کار در زمینه فرش را نداشتند در این صنعت میدان داری کردند. اساتید فرش که با آنها تعامل نداشتند از صنعت دور شدند. درحالیکه امروز برای رونق بخشیدن به این صنعت به حضور جدی آنها و بکار بستن تجاربشان بخصوص تجارب تجاری و بهره گیری از دیپلماسی تجاری فرش نیاز داریم. سابق بر این نامهایی در صنعت فرش تبریز کار می کردند که هر کدام به نوبه خود چرخ بخشی از این صنعت را به گردش در می آوردند امروز وقتی از نیاز بخصوصی در بازار جهانی صحبت می شود می گوییم اگر فلان تولید کننده و فلان تاجر هنوز در صنعت بودند با تولید و صادرات محصول خود به تقاضای بازار بین المللی پاسخ می دادند."

 

حمایت های دولتی از صنعت فرش

صنعت فرش در دهه های اخیر سیری نزولی داشت. ایجاد نهادهای آموزشی از جمله اقدامات مثبت بروکراسی برای صیانت، احیاء و اشاعه این هنر بود تا با جذب جوانان، به این صنعت رونق بخشیده و به میزان بالایی اشتغال ایجاد شود. اما اتفاقات رخ داده در صنعت فرش و آمار ها به خوبی نشان می دهد هدف دولت از ایجاد نهادهای آموزشی محقق نشد و سر نزولی در این صنعت حتی بعد از تاسیس نهادهای آموزشی و سیاست های حمایتی از قالی بافان نیز همچنان ادامه داشت.

روفه گر حق در این مورد نیز به نقش تجربه در این صنعت اشاره دارد. او می گوید: وقتی دوره های بعد از خروج بازرگان و تولید کننده قدر از این صنعت را بررسی می کنیم می بینیم با کنار کشیدن هر کدام از صاحب نامان فرش، صنعت فرش آذربایجان جایگزینی برای آنان نداشت و خلا نبود تجربیاتشان به مرور زمان در میزان تولیدات و رونق بازار و اقتصاد کلان فرش دیده شد. آیا با تعطیل شدن دانشگاههای فرش نیز چنین اتفاقی می افتد؟! این نشان می دهد جای کدامیک از آنان در صنعت ضروری بود و نبود کدامیک بیشتر به این صنعت آسیب زد.

وی در خصوص اقدامات و سیاست گذاری های دولت در عرصه فرش و تاثیر آن بر این صنعت نیز می گوید: "دولت در حمایت از فرش راه درستی نپیمود به طور مثال بیمه قالی بافان حرکت مثبتی در حمایت از این قشر بود ولی به دلیل نوع اجرا به تولد تک بافی و زوال انبوه بافی و تعطیلی کارخانه ها انجامید. درحالیکه فرش صادراتی در کارخانه تولید می شود. هر کارگاه قالی بافی حداقل 25 سال عمر دارد و دولت به جای تشکیل بیمه گروهی با بیمه انفرادی نتیجه ای معکوس ایجاد کرد. کارخانه هایی که در فرش تبریز برند بودند به دلیل همین سیاست ها تماما از بین رفتند و این محرومیت بزرگی در صنعت فرش آذربایجان ایجاد کرد. امروز فرش آذربایجان با تمام ظرفیت های تاریخی، هنری و تجربی خود کار نمی کند. پرداخت وام های سبک به بافندگان فرش موجب رونق تولید و بهره وری نبود. چون فرش با یکی دو میلیون تومان بافته نمی شود و مسیر استفاده از این وام ها غیر از برپایی دارهای قالی خانگی است و بافنده را از کارگاه های تولید فرش و مهارت خود دور کرد."

 

ورنی آذربایجان

واضح است که تحولات اقتصادی سالهای اخیر آثر مطلوبی بر صنعت فرش نداشت. بازار سایر دستبافت های داری از جمله ورنی آذربایجان نیز از این آسیب دور نمانده است. ورنی یا سوماک آذربایجان گلیم با کیفیتی در رجشمار بالاست که به صورت ذهن بافت با نقوش الهام گرفته از محیط در تراکمی بالا و به صورت قرینه پیوسته بافته می شود. ورنی به دلیل هماهنگی بالایی که با دکوراسیون مدرن دارد در سبک چیدمان بروز جا باز کرد به همین دلیل ورنی آذربایجان ظرفیت بالایی برای فروش در بازارهای خارجی ایجاد کرد.

خسرو شیری از تولید کنندگان با سابقه ورنی آذربایجان از کم شدن سهم صادرات این محصول و تاثیر آن بر صنعت ورنی بافی می گوید: "ورنی سابق بر این بازار فروش خارجی داشت ولی امروز به فروش داخلی محدود شده است. تولیدات ورنی در سال گذشته به میزان 70% کاهش پیدا کرده و تولید ورنی با توجه به قیمت تمام شده آن دیگر برای بافنده و تولید کننده مقرون به صرفه نیست. درحالیکه ورنی هویت ملی آذربایجان و محصولی بی نظیر است و به دلیل ارزش هویتی باید از بنبست فعلی خارج شود. از طرفی ورنی تولیدی خانگی است و عدم رونق این بازار بر اقتصاد خانوار روستایی و عشایری آذربایجان تاثیری منفی دارد."

 

چشم انداز صنعت فرش و ورنی آذربایجان در حصار تحریم

هزینه مصالح در تولید فرش با قیمت تمام شده این محصول همخوانی ندارد. در این شرایط اشتغال در صنعت فرش مزیتی برای بافندگان و تولید کنندگان نخواهد داشت. در کنار کم شدن آمار تولیدات داری تغییر سبک زندگی و تغییر سلیقه مردم و کم شدن توان مالی جامعه منجر به استفاده گسترده از فرش ماشینی شده و ضرورت خرید فرش دستباف همچون سابق در میان خانواده ایرانی احساس نمی شود.

کاهش تولید، نبود دیپلماسی تجاری فرش و تحریم ها، بازار خارجی را که می توانست رونق بخش این صنعت و وزن مطلوبی در اقتصاد کشور باشد به حالت کما برده است.

رونقیان کارشناس صنعت فرش به خلا بازاریابی در این صنعت اشاره می کند: "بازرگانانی که سابق بر این در صنعت فرش فعالیت می کردند بازار های جهانی را با فرش آذربایجان آشنا کرده و آنها را برای خرید مشتاق کرده بودند. آن بخش ارتباطاتی جهانی داشت و بازار های بین المللی و تجار خارجی و سلایق آنها را به خوبی می شناختند. در دوره ای بین تجار خارجی و تجار ایرانی اعتمادی بوجود آمده بود. دیوار های آن اعتماد ارز آور در سالهای گذشته ریخته و فرش راه بازارهای جهانی را گم کرده است. این دیوارهای اعتماد دوباره باید بنا شود. تجار فرش آذربایجان به عنوان عرضه کنندگان فرش های مرغوب برندی ایجاد کرده بودند. هر برند تجاری فرش تجربه سه نسل از تجار ایرانی را در خود داشت. تاجران با تجربه فرش در بحث رونق بخشی به اقتصاد صنعت فرش نقشی کلیدی داشتند. در صورت وجود چنین دیپلماسی قطعا تجارت پر رونق فرش اجازه نمی داد این صنعت و این بخش از اقتصاد زیر تحریم باشد."

از نگاه دلسوز بافنده، تولید کننده و کارشناس این صنعت چنین می توان دریافت که راه رونق بخشی به تولیدات داری آذربایجان از مسیر صادرات این محصولات می گذرد. زیرا بازار داخلی به دلیل توانایی اقتصادی اندکِ خریدارانش نمی تواند به تنهایی رونق بخش بازار بزرگ فرش باشد. با توجه به سابقه فرش آذربایجان و آشنایی بازار های بین المللی با این کالا و عقبه خوشنامی تجار و تولیدات عرضه شده، در صورتی كه ذخایر تولیدی و صادراتی فرش دستباف تقویت شود و توجه به صادرات فرش نه با سیاست گذاری های بخشنامه ای بلکه با حمایت و آشتی بخش خصوصی همراه شود، می توان امید داشت که این كالای ارزشمند با همین سبک و تنوع، نقش واقعی و مقبت خود را در اقتصاد كشور ایفا کند و سفیر فرهنگی فاخری برای معرفی زادگاهش باشد.

اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار