در همین دوره نبود انسولین برای زنده‌ماندن، خبر کشف بار قاچاق دارویی فضای رسانه‌ای را فتح می‌کند. اظهارنظرهای متناقض وزارت بهداشت افکار عمومی را از حقیقت دورتر می‌کند. محمود نجفی‌عرب، رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق تهران ادعا می‌کند انسولین هست و حتی 5/1 برابر نیاز کشور وارد شده است اما «کمبود آن به دلیل قاچاق معکوس است».

در این میان روایت تحریم هم شنیدنی است،‌ عجیب است. هنوز عده‌ای ادعا می‌کنند دارو تحریم نیست اما گوش‌شان بدهکار این نیست که وقتی امکان جابه‌جایی پول ممنوع است چطور می‌توان دارو خرید. آمار تعداد دیابتی‌های ایران کم نیست و 11 درصد جمعیت بالای 25 سال را تشکیل می‌دهد. بیش از پنج‌میلیون نفر در کشور به دیابت مبتلا هستند که از این تعداد بیش از 600هزار نفر نیازمند تزریق روزانه انسولین‌اند. انسولینی که حالا فریاد می‌زنند نیست.

تحریم‌های ظالمانه، اولین متهم کمبود در بازار دارویی کشور است. هرچند عده‌ای هنوز معتقدند دارو تحریم نیست اما چه کسی است که نداند تحریم‌های ظالمانه اصلی‌ترین دلیل کمبود دارویی است. محمدرضا شانه‌ساز، رئیس سازمان غذا و دارو هم می‌گوید: «کمبود مقطعی انسولین به علت تحریم‌ها و مشکلات انتقال ارز است».

شاید روی کاغذ تحریم دارویی سندیتی نداشته باشد اما وقتی راهی برای انتقال ارز و خرید دارو وجود ندارد برای هرکسی روشن است که به همان مفهوم تحریم دارویی است. قصه تحریم‌ها در رابطه با خرید واکسن آنفلوآنزا هم مدتی بر سر زبان‌ها افتاد. جایی که از آن به عنوان کارشکنی برخی از کشورها در کوتاهی خرید این واکسن عنوان کردند اما معنایش همان عدم امکان انتقال ارز به دلیل تحریم‌های ظالمانه بود. در همان روزهایی که حرف از کشف واکسن کرونا هم آمد برای جامعه ایرانی بیش از خشنودی مقطعی از این خبر واهمه و نگرانی از این جهت شکل گرفت با این سوال که آیا واکسن به دست ما هم خواهد رسید؟ این نگرانی هم معطوف به وجود تحریم‌ها بود و هست. حالا هم که کمبود انسولین در بازار دارویی کشور کابوس هولناک مرگ را بر سر پنج‌میلیون ایرانی آوار کرده است همان نگرانی‌ها ادامه دارد.

پیامدهای استفاده از انسولین داخلی

قصه کمبود انسولین در بازار دارویی، قصه تازه‌ای نیست و آن طور که رئیس انجمن دیابت ایران می‌گوید: «حدود هفت‌ماه کمبود انسولین وارداتی در کشور داریم.» پیشنهاد اسدا... رجب به برخی بیماران مبتلا به دیابت که از این نوع انسولین استفاده می‌کنند این است که «آموزش‌های لازم را در انجمن دیابت ایران برای جایگزینی انسولین تولید داخل و تزریق آن را بگذرانند تا دیگر دغدغه و نگرانی نداشته باشند.» نه‌تنها او که پیشنهاد برخی دیگر از اعضای جامعه پزشکی جایگزینی انسولین داخلی است، اما این روش به باور بسیاری از مبتلایان پیامدهایی دارد.

رئیس انجمن دیابت ایران می‌گوید: «انسولین‌ها انواع قلمی، تزریقی و پمپی دارد و بر اساس باور غلط بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت تصورشان آن است که باید نوع قلمی را استفاده کنند، در حالی که عملکرد قلمی، تزریقی و پمپی برابر بوده و مهم وارد شدن ماده انسولین به بدن این بیماران است.» فرامرز اختراعی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی هم معتقد است تنها ویژگی استفاده از این نوع انسولین راحتی تزریق آن است!

او می‌گوید: «ماده اولیه هر دو نوع انسولین، قلمی و ویال، یکسان است و تمایل بیماران به استفاده از نوع قلمی است، چراکه در این نوع، تزریق راحت‌تر انجام می‌شود.» اما حکایت مبتلایان حکایت متفاوتی است. یگانه خدامی، یک روزنامه‌نگار مبتلا به دیابت است.

او اظهار داشت: «بیماران مبتلا به دیابت، بدن‌های حساسی دارند و با فعالیت زیاد، استرس و حتی تغییر دارو، دچار افت قندخون می‌شوند. من تا به حال از انسولین ویال استفاده نکردم اما بدنم حتی به دو نوع متفاوت انسولین قلمی هم واکنش نشان می‌دهد. بسیاری از بیماران به انسولین ویال و قلمی حساسیت دارند. این حساسیت به دلیل شدت و نوع تزریق است وگرنه داروی تولید داخل و خارج برای ما فرقی ندارد. این که بدنمان به دارویی واکنش نشان ندهد برایمان مهم است.» در سوی مقابل هم برخی پزشکان می‌گویند این حساسیت فراگیری بسیار کمی دارد.

مسعود رحمانیان، فوق‌تخصص غدد یکی از آنهاست. او می‌گوید: «در همه داروها، یک درصد استانداردی حساسیت وجود دارد و درباره انسولین‌ها هم حساسیت جهانی، 1/0 درصد است». به باور مبتلایان اما استفاده از این نوع انسولین به دلیل راحتی تزریق ساده‌سازی ماجراست. آنها می‌گویند حساسیت هم نباشد تغییر نوع انسولین پیامدهایی دارد و بازدهی آن تنها در بازه زمانی بلندمدت‌تری تاثیرگذار است. به باور آنها مدت اثربخشی انسولین رگولار حدود دو برابر انسولین‌های سریع‌الاثری مانند نوورپید است، به همین دلیل تغییر انسولین باعث تغییر سبک زندگی، غذا و... می‌شود.

دریافت انسولین با کد ملی

چند روز گذشته در فضای مجازی هشتگ «انسولین نیست» حجم بالایی از اظهارنظرها را به دنبال داشته است. حالا از دیروز آرام‌آرام هشتگی موازی آن جان گرفته که کاربران فضای مجازی به یکدیگر نشانی داروخانه‌هایی را می‌دهند که در آن انسولین با ثبت کد ملی داده می‌شود. رد این اتفاق را می‌توان در گفته‌های اخیر محمدرضا شانه‌ساز یافت. رئیس سازمان غذا و دارو اعلام کرده بود «دو محموله از انواع انسولین قلمی از گمرک ترخیص شده است و طی هفته جاری به نسبت آمار بیماران سراسر کشور بین داروخانه‌های منتخب توزیع می‌شود.» عرضه انسولین قلمی به صورت سهمیه‌ای به دلیل مدیریت بهینه توزیع این دارو صورت می‌گیرد. دلیل آن هم البته واضح است. به گفته شانه‌ساز «با توجه به تفاوت فاحش قیمت این دارو در داخل نسبت به سایر کشورهای منطقه، این دارو براساس کد ملی بیماران توزیع خواهد شد تا دیگر نگرانی از بابت تهیه آن احساس نکنند.»

داروسازی یا واردات دارو

حالا که بحث بر سر استفاده از انسولین داخلی و وارداتی داغ است، برخی کاربران هم تیغ تیز انتقادشان را به سمت صنعت داروسازی گرفته‌اند. آنها معتقدند بسیاری از داروسازان به جای تولید، در کار واردات دارو هستند و این را در شرایط ویژه این روزهای ایران بی‌انصافی خوانده‌اند. از سوی دیگر اما فعالان حوزه داروسازی این اظهارنظرها را ناآشنایی با وضعیت موجود می‌دانند. آنها معتقدند تحریم تنها شامل سختی در انتقال ارز نیست و در بسیاری از مواردی که در ظاهر تحریم نیستند مواد اولیه آنها شامل تحریم می‌شود که امکان این کار را از ما می‌گیرد. فرامرز اختراعی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی می‌گوید:« هرچند چهار ماه پیش، دو کارخانه تولید انسولین قلمی در ایران افتتاح شد اما از ماده اولیه تا قلم آن، وارداتی است و در داخل مونتاژ می‌شود. نکته مهم اما این است که یک کارخانه، انسولین ویال هم در ایران تولید می‌کند که تنها ماده اولیه آن وارداتی است. سرنگ، در ایران تولید می‌شود، بنابراین هیچ مشکلی برای تامین نوع ویال وجود ندارد. »

کابوس قاچاق دارو

شاید در رابطه با کمبود در بازار دارویی، بازارسیاه، نحوه توزیع انسولین و حتی تحریم‌های دارویی اختلاف نظر میان شهروندان وجود داشته باشد، اما بدون شک همه آنها در یک موضوع اتفاق نظر دارند و آن هم خیانت‌بار بودن قاچاق داروست. درست در روزهایی که مسؤولان وزارت بهداشت از هر راهی به دنبال تامین داروی مورد نیاز کشورند و مردم خیابان به خیابان در پی داروی مورد نیاز خودشان هستند، قاچاق دارو همچون پتکی بر سر روان شهروندان فرود می‌آید. دیروز  حجت‌الاسلام رئیسی، رئیس قوه قضاییه هم به این موضوع واکنش نشان داد و آن را یکی از معضلات امروز کشور دانست. او گفت: «امروز مردم برای تهیه دارو با مشکل مواجه هستند و وجود داروهای تقلبی در بازار هم نگران‌کننده است.» رئیسی بر همین اساس تأکید کرد که مسؤولان باید موضوع تأمین داروی مورد نیاز مردم را با حساسیت پیگیری کنند و اجازه ندهند سوداگران و قاچاقچیان در این عرصه جولان دهند. همین روزهای کمبود انسولین در بازار دارویی سوداگرانی هستند که این دارو را با 8 برابر قیمت در بازار سیاه می‌فروشند. در این میان تجارت نیوز گزارش داده است که دلالانی هستند که همین یک ساعته انسولین را به قیمت گزافی حتی به صورت پستی به دست مشتریانشان می‌رسانند.

از داروخانه‌ها چه خبر؟ انسولین هست، انسولین نیست!

«نداریم...» این جمله دیگر برای افراد مبتلا به دیابت تكراری شده است. حالا فرقی ندارد كه به داروخانه‌های دولتی یا این كه نه خصوصی یا حتی داروخانه‌هایی كه از طرف سازمان غذا و دارو برای خرید انسولین اعلام شده است، سر بزنیم، این جمله ثابت بیشترشان است. با بسیاری از داروخانه‌های اعلام شده در لیست سازمان غذا و دارو تماس گرفتیم، خیلی از آنها اما جوابی برای پرسش ما نداشتند. در بین داروخانه‌ها اما پیدا شد، داروخانه‌هایی كه انسولین قلمی لانتوس برند ایرانی دارند. قیمت برخی از آنها اما در داروخانه‌ها متفاوت است.

پیروزی: داروخانه‌ای در خیابان پیروزی، هیچ نوع از انواع انسولین‌های قلمی را ندارد و تنها، انسولین، ویال می‌فروشد. انسولین ویال در این داروخانه حدود 22 هزار تومان به فروش می‌رسد.

میدان ونك: داروخانه‌ای در  میدان ونك، شلوغ و پرتردد است. همه مراجعان این داروخانه، ماسك به صورت دارند و حتی فاصله اجتماعی را هم رعایت می‌كنند. برای متصدی این داروخانه، فرق ندارد، چه نوع از انسولینی باشد، ویال یا قلمی، او با یك «نداریم»، محكم و با اعتماد به نفس، اطلاع می‌دهد كه هیچ نوع انسولینی را در داروخانه‌اش به فروش نمی‌رساند.

كوهسار: بلوار كوهسار، در صبح زود، كم تردد و خلوت است. داروخانه هم خلوت است و جز پیرمرد كه با عصایش، نقش می‌زند روی سنگفرش سفید داروخانه، كس دیگری، دیده نمی‌شود. متصدی داروخانه، فاتحانه اطلاع می‌دهد كه لانتوس قلمی دارد. قیمت آن را هم خیلی دقیق اطلاع می‌دهد:‌ «30 هزار و 500 تومان.» بعد با چشمان درشتش نگاه می‌كند تا جواب تایید برای خرید را بگیرد.

تهرانسر: راهروی باریك داروخانه تنگ است. راه با حضور مراجعین، تنگ‌تر هم شده‌است. نمی‌توان، سنگفرش سفید و سیاه سالن را دید. متصدی فروش دارو، خیلی قاطع اطلاع می‌دهد كه هیچ نوعی از داروی انسولین را ندارد و بعد زل می‌زند توی چشمم و می‌گوید:‌ »هیچ نوعی... نه رگولار و نه هیچ نوعی از قلمی.» بعد رو برمی‌گرداند تا مراجه‌كننده بعدی، سؤالش را بپرسد.

جوادیه: داروخانه‌ای كه در محله جوادیه است، تنها دو نوع انسولین را دارد، انسولین قلمی برند ایرانی لانتوس و انسولین رگولار را. لانتوس در این داروخانه، 31 هزار تومان و رگولار هم حدود 20 هزار تومان، قیمت دارد.

یوسف‌آباد: متصدی داروخانه‌ای در یوسف‌آباد، با اطمینان می‌گوید كه هیچ داروی انسولینی ندارد. او اما، راهنمایی می‌كند كه برای پیدا كردن داروی انسولین، به داروخانه‌های دولتی سر بزنیم.

چیذر: داروخانه‌ای كه در شمال تهران واقع شده‌است، هیچ نوع انسولینی ندارد.

شهرری: داروخانه جنوب تهران، انسولین لانتوس ایرانی و رگولار دارد. لانتوس را اما گران‌تر از داروخانه‌های دیگر می‌فروشد، 37 هزار تومان برای لانتوس و 21 هزار تومان هم، برای  رگولار می‌گیرد.

تهران نو: داروخانه‌ای در شرق تهران، لانتوس ایرانی را 31 هزار تومان و رگولار را 20 هزار تومان به فروش می‌رساند.

آرژانتین: داروخانه‌ای كه در حوالی میدان آرژانتین واقع شده‌است، انسولین رگولار را 20 هزار تومان به فروش می‌رساند. این داروخانه اما داروی انسولین قلمی ندارد.

آزادی: داروخانه‌ای كه در خیابان آزادی قرار دارد، جزو لیست سازمان غذا و دارو است و اتفاقاً سهمیه داروی انسولین هم دارد. برای این داروخانه اما هیچ فرقی ندارد كه چه نوع از انسولینی می‌خواهیم، چون‌ زمانی كه به متصدی داروخانه می‌گوییم، كه شما در لیست سازمان هستید و باید داروی انسولین داشته باشید، با خنده می‌گوید كه این لیست الكی است و هیچ سهمیه‌ای هم ندارد.

بجنورد: با داروخانه‌ای در شهر بجنورد تماس می‌گیریم. این داروخانه هم سهمیه داروی انسولین دارد، ولی هیچ داروی انسولینی در انبار این داروخانه وجود ندارد. درباره دلیل كه می‌پرسیم، درددلش تازه می‌شود و از سهمیه‌ای كه سه هفته است، منتظر آن هستند، می‌گوید. از این كه شركت‌های توزیع‌كننده، دارو را به آنها نمی‌رسانند و خط تولید كارخانه‌ها هم فعلا داروی انسولینی تولید نمی‌كند.