شهرستان خلخال در 110 کیلومتری اردبیل طبیعتی چهار فصل دارد. هر چهار فصل آن با رخنمایی دلانگیزی روبهروست و از شمالیترین نقطه در کوثر تا جنوبیترین نقطه آن در برندق و کرنق زیباییها دو چندان میشود.
اکنون فصل برداشت بادام زمینی و انار در روستای نمهیل و برندق، فصل برداشت گردو در شاهرود، فصل برداشت زعفران در کلور و سیب قرمز و گلابی در روستاهای بخش مرکزی خلخال است که نشان از تنوع اقلیمی منطقه دارد.
از سویی در دامنههای کوه آق داغ برف بر شاخههای پاییزی درختان خودنمایی میکند و از سویی در برندق هوا همچنان گرم است و فصل کار ادامه دارد.
نام خلخال برگرفته از ییلاقی است که صدها سال پیش اقوامی در این منطقه به علت آب و هوای خوش در فصل بهار و تابستان در آن ساکن میشدند و در فصل پاییز و زمستان به موطن خود باز میگشتند؛ به عبارتی، خال خال توصیفی از تنوع زیباییها و طبیعت است که سالخوردگان این شهر آن را در ذهن خود دارند.
در شمال شرق خلخال، در مناطقی از روستاها کوچ عشایر به قشلاقات آغاز شده و عشایر از 15 روز پیش با بازگشت از ییلاق سلطان خونی به روستاهای پایین دست دهستان لنبر برای گذران زمستان آماده شدهاند.
در ارتفاعات عجم در شمال خلخال، برف خودنمایی میکند و در منطقه گردشگری فینارود آب و هوا گرم است؛ پاییز تن پوش زرد و نارنجی درختان جنگل را به مزارع پاییندست روستای خوجین آورده و با عبور خودروها، منظرهای دلنشین را پدید میآورند.
اگر میگوییم «باشدا قار» یعنی ارتفاعات عجم و آق داغ برفی است و تن پوش زمستانی دارد و اگر از اصطلاح «ایاقدا نار» استفاده میکنیم یعنی با فاصله گرفتن از ارتفاعات و اختلاف ارتفاع از 2800 متر تا 3متر در کناردست رودخانه قزل اوزن و روستاهای همجوار مردم به برداشت محصول انار مشغولند و گرمسیری بودن منطقه را نشان میدهد.
روستای مجره در جاده خلخال- اسالم اولین روستایی است که برف پاییزی و زمستانی را به علت ارتفاع بالای 1500 متر در کمتر از نیم ساعت از گردنه الماس تجربه میکند.
اگر در گردنه الماس برف و کولاک میدانداری میکند، در جادههای خورشرستم هنوز زیبایی درختان ارس چشمانداز زیبای گذر رهگذران است و در جاده زیبای اسکستان به کلور نقاشی زیبای خدادادی زیوری بر پاییز این منطقه است.
هر چند امسال محصولات کشاورزی و سردرختی در بخش مرکزی خلخال با کاهش چشمگیری روبهروست، اما نیاز خود کشاورزان تأمین و ذخیره شده است. برداشت تمشک وحشی در جنگلهای اندبیل و زالزالک در جنگلهای خورشرستم درفصل پاییز به اوج خود میرسد و میوه درختچه گل نسترن یا «گیلدیک» تبدیل به آش گل نسترن در روستاهای خلخال میشود که غذای شبهای طولانی پاییزی در روستاها است.
در آن سوی شرق خلخال، در کناردست کوههای پلنگا در ارتفاعات شال و مشرف به کوههای مرتفع گیلوان و خانقاه گیلوان، مردم در تکاپوی آماده شدن برای زمستان هستند و در آخرین نقطه گیلوان در منطقه راس سر میرزا که جنگلی است زیبا هنوز بهاری سرسبز در پاییز را تجربه میکنیم.
با شروع سرما مردم بارش اولین برف زمستانی را در ارتفاعات آق داغ در روستاهای سوسهاب و مزهجین را تجربه میکنند و هنوز در نمهیل در کنار رود جاری و خروشان قزل اوزن طبیعتی بهارگونه روستائیان را به آرامشی بینظیر دعوت میکند.
یش از 80درصد جنگلهای زیبای استان در خلخال با 18 رودخانه دائمی و فصلی و مناطق شکارممنوع مشکول در همسایگی شهرستان کوثر و منطقه شکار ممنوع آق داغ زیبایی بینظیری را در منظر گردشگران آفریده است.
روستاهای کوهپایهای و پلکانیشکل در کنار دست اتوبان اردبیل- سرچم همچون روستای کجل، قوسجین و شمسآباد و کزج با خانههای بومگردی در انتظار گردشگران برای لحظهای دوری از دود و دم شهرهای بزرگ است.
در برندق و نمهیل شاهد کاشت و برداشت برنج هستیم و همزمان در روستاهای بخش مرکزی هنوز گندم برداشت نشده است؛ به عبارتی بسته به اختلاف ارتفاع، حدود یک ماه بین برداشت و کاشت محصولات در مناطق خلخال وجود دارد .
کم کم به پایان فصل برداشت محصولات کشاورزی و دامی میرسیم و با طولانی شدن شبها بساط شب نشینیها و نقلگویی بزرگترهای فامیل با پذیرایی از جنس گندم و عدس برشته با عنوان ترکی «قُوورقا» فراهم میشود.
در برخی خانوادهها این شبها بهترین فرصت برای پیوند و فراهمسازی آیینها و رسم و رسومات ازدواج است لذا بزرگترهای فامیل در همین شبنشینیها، عروس خود را پسند میکنند.
در روستاهای بخش مرکزی خلخال، بانوان خوشذوق و با سلیقه روستایی با طلوع آفتاب مشغول پخت و درست کردن رشته پلویی میشوند؛ در روستای گرمسیری همچون گزار زنان روستایی رشته پلوها را بر طنابهای رو به آفتاب پهن میکنند و پس از خشک و برشته شدن، رشته پلو با عسل طبیعی خلخال در وعده صبحانه کام مردان روستایی را شیرین میکند.
در آن سوی روستاهای شاهرود که بیشترین قطب تولید عسل با تولید سالانه بیش از 700 تن در سال است، زنبورداران با بالا آمدن مه بالای کوهها و سردی طبیعت آماده میشوند تا کندوها را به مناطق گرمسیری استان گیلان و بخش خورشرستم انتقال دهند.
در جاده اردبیل- سرچم در گذر از کنار روستای شمسآباد، تاریخچه کهنی در دل خاک نهفته و گورستان تاریخی با سنگنوشتههای قدیمی گذر تاریخ بر این منطقه را آشکار میسازد. روستای تاریخی گیلوان در بخش شاهرود نیز با برج و قلعه خشتی و گورستان سه هزار ساله نظر هر بینندهای را به خود جلب میکند.
زیباییهای خلخال به همین نقاط ختم نمیشود و آن سوی روستای گندم آباد در همسایگی روستای استان زنجان، جادهای زیبا با جنگلهای بینظیر ما را در مسیر استان گیلان همسفر خود میکند. در جاده شال- ماجولان- ماسوله که به شهر تاریخی ماسوله گیلان میرسد نیز روستاهای اندرق، چملوگبین، علی آباد و ماجولان و بیش از 15 روستای دیگر میزبان گردشگران است. جادهای که بیشترین مسابقات رالی و آفرود خارجی و بینالمللی را در تابستان به خود میبیند و در آخرین نفسهای ساخت خود در حوزه گیلان چشم انتظار جدیت مسؤولان منطقه است.
بیشترین محصول گردوی استان اردبیل از شاهرود خلخال برداشت میشود و این محصول بیشترین منبع درآمدی اهالی روستاهای بخش شاهرود است.
از محصولات عمده اهالی روستاهای شال و کلورواسبو و اسکستان میتوان به محصولات خشکباری اشاره کرد. در ارتفاعات روستای تیل در کنار دست روستای جعفرآباد در جاده در دست ساخت کلور- درام شاهد بارش برف و نزولات آسمانی هستیم و در پاییندست در چند متری رودخانه «شاهرود چایی» که در سردی آبش ثانیهای دستمان دوام ماندن ندارد، آب گرم معدنی «تیل سویی» هنوز میزبان علاقهمندان و حوزه گردشگری است.
روستاهای شهرستان خلخال در بخش خورشرستم خاستگاه صنایع دستی با قدمت بیش از 700 سال است؛ جاجیمهای زیبای نمهیل اکنون در موزههای خارجی و در بازارهای جهانی با چند برابر قیمت تولید به فروش میرسند و هنوز دار قالی، گلیم و گبه و جاجیم و شال و گیوه بافی از مهمترین شغل زنان روستایی در بخش شاهرود و خورش رستم است.
زیباترین ژئوپارک طبیعی در بزرگراه اردبیل- سرچم در حوزه استحفاظی شهرستان خلخال و کوثر در کنار دست منطقه شکار ممنوع مشکول، تابلویی از زیباییهای خلقت خدادادی است و روزانه بیش از صدها گردشگر و مسافر خاطرات خود را در قاب خاطرات خود از این منطقه ثبت میکنند.
نگاشتن مانند دیدن نیست؛ با سفر به خلخال باید این زیباییها را از نزدیک دید؛ اینکه خلخال چهار فصل است و خاستگاه غنیترین حیات وحش در استان اردبیل و شمالغرب در کشور محسوب میشود خود مزیتی افزون بر دیگر مزایای آن است؛ چنانکه پلنگ آسیایی در خطر انقراض در خلخال و کل و بز ودهها گونه حفاظت شده بر زیبایی این منطقه میافزاید.