باغ فردوس یکی از آثار به جا مانده از دوران قاجاریه است که قسمتی از آن برای استقرار مؤسسه لغت نامه دهخدا و مؤسسه باستان شناسی به دانشگاه تهران واگذار شد كه همچنان دایر است.
به گزارش تابناک تهران، در سال 1264 هجری قمری و به دستور محمدشاه قاجار، قصری برای او در نزدیكی تجریش ساخته شد؛ اما با بیماری و مرگ او، قصر نیمه تمام ماند و او در همان قصر نیمه تمام محمدیه (در محل محمودیه فعلی) از دنیا رفت.
هم زمان با ساخت قصر محمدیه، حسینعلیخان معیرالممالك از درباریان نزدیك به محمدشاه قاجار، نیز در همان حوالی اقدام به احداث باغ یا عمارت ییلاقی كردند كه به باغ فردوس مشهور شد.
عمارت باغ فردوس در دو طبقه به سبك قاجاریه و معروف به گوش فیل، ساخته شده است. زمینهای قسمت جنوبی و سراشیبی باغ نیز، با سنگ چینهایی به صورت هفت قطعه مسطح و مطبق در آمد و روی هریك از قطعات، استخری با فوارههای متعدد احداث شد. استخرها به گونهای ساخته شده بودند كه از فواصل دورتر، بزرگتر به نظر می آمدند.
سپس، دوستعلیخان (پسر حسینعلیخان) به همت معماران اصفهانی و یزدی، ساختمانی در قسمت جنوبی باغ، ساخت و نام آن را رشك بهشت گذاشت. پلكان و بخشهای دیگری از ساختمان از مرمر اعلای یزد و دیوارهای داخل اتاق با كاغذهای طلایی برجسته پوشانده شده بود. اما دوستعلیخان اعتنای چندانی به باغ و ساختمان آن نكرد و با گذشت زمان ساختمان، به خرابه ای شبیه شد و تا حدی كه سنگهای مرمر آن كنده و به عمارت امیریه (مدرسهنظام) برده شد. بعد از آن مالكیت باغ چند بار دست به دست شد. سرانجام در سال 1318 هجری قمری، در زمان سلطنت مظفرالدین شاه قاجار، محمدولیخان سپهسالار تنكابنی آن را از ورثه امینالملك خرید.
سپهسالار، علاوه بر ایجاد فواره و استخرهای مطبق، قنات باغ فردوس را نیز احیا كرد و سر دری با شكوه در مظهر قنات (میدان گاه فعلی باغ فردوس) ساخت. ولی به دلیل بدهی به تجارتخانه طومانیانس، باغ را به او داد و طومانیانس نیز باغ را در ازای بدهی، به دولت رضاخان واگذار كرد. سرانجام، در سال 1316 هجری شمسی، وزارت معارف (آموزش و پرورش) این ساختمان را خریداری کرد و آنجا را مرمت و بازسازی کرد و دبیرستان شاپور تجریش را در آن تأسیس كرد.
باغ فردوس وقف امور فرهنگی
در 1350 ساختمان موجود در باغ، به مركز فرهنگی و هنری و نمایشگاهی تبدیل شد و پس از انقلاب نیز در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت.
مساحت باغ فردوس 20000 متر مربع و طول آن 280 متر و شیب آن از شمال غربی به جنوب شرقی است و تندی این شیب به حدی است که کف طبقه اول بنا با قسمت جنوبی باغ و سقف آن با قسمت شمالی باغ هم سطح است. گفتنی است که در این باغ، تعداد زیادی از گچبریهای زیبا، ستونهایی گرد و قطور که دور تا دور آنها با گچ بریهای هنرمندانه منقوش شده است؛ وجود دارد.
همچنین، دكترمحمود افشار یزدی در سال 1316، قسمتی از باغ و ساختمان اندرونی را كه حدود 6000 متر مربع بود، خرید و به تدریج با خریدن قطعات اطراف، مساحت باغ را به 12000 متر مربع کاهش پیدا کرد. سپس در سال 1337، باغ و ساختمانهای داخل آن را وقف امور فرهنگی كرد؛ از جمله در سال 1352، قسمتی از آن برای استقرار مؤسسه لغت نامه دهخدا و مؤسسه باستان شناسی به دانشگاه تهران واگذار شد كه همچنان دایر است.
لازم به ذکر است که این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شمارهٔ ثبت 1876بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
موقعیت جغرافیایی این بنا در خیابان ولیعصر(عج)، نرسیده به میدان تجریش، کوچه بخشایش، قرار دارد.